Rodi de Fuca

Απ’ το πρωί φαινόταν φορτωµένος ο ουρανός και ο άνεµος που είχε αρχίσει ύπουλα να ξεσηκώνει την άµµο της µικρής παραλίας είχε φρενιάσει αποθέτοντας τα γκριζόµαυρα σύννεφα το ένα πάνω στο άλλο σαν ασηµόπλεκτες φλοκάτες. Ήταν τόση η πίεση του πάνω στα αλλόφρονα σύννεφα που οι σκορπισµένοι πολεµιστές που κρυβόταν

Αlesandro Farnese Δουκας της Παρμας. Κυβερνητης των Κάτω Χωρών. Ένα από τα πολλά πορτραίτα του σε μινιατούρα στο Peace Palace Librery, De Haag, Ολλανδία.

ανάµεσα στις θίνες και τις καλαµωτές νόµιζαν ότι θα τους έρθουν κατακέφαλα πριν προλάβουν να φυλαχτούν απ’ το κακό. Αντί γι’ αυτό τα µελαγχολικά εκείνα σύννεφα άνοιξαν ξαφνικά στα δυό και η αναπάντεχη καταιγίδα έπεσε σαν κουρνιαχτός πάνω στους απροφύλακτους φάντες του Don Alessandro Farnese, του νεαρού ανιψιού του Don Juan de Austria που είχε αναλάβει µετά από εντολή του θείου του και διοικητή του, να σφυροκοπήσει από στεριά µε οκτώ ατάραχα κανόνια την είσοδο του λιµανιού του συνετού Νέστωρα, τη φηµισµένη Πύλο. Η επιτυχία τους ήταν ελάχιστη γιατί τους ήταν αδύνατο να πλησιάσουν περισσότερο τα κανόνια, εµποδιζόµενοι απ’ τους αρµυρόβαλτους του διβαριού και τα διαβρωµένα βράχια που υψώνονταν άτακτα στο δρόµο τους. Ο πανούργος Ιταλός εξωµότης Ουλούτς Αλή είχε µυριστεί την πονηρή µανούβρα των συµµάχων κι είχε στείλει πεντακόσιους τουρκονταήδες να ενισχύσουν το Παλαιόκαστρο κι ακόµα πεντακόσιους γενίτσαρους να προστατεύσουν το δρόµο που ένωνε τη Πύλο µε την επανακτηµένη Μεθώνη όπου είχε ταµπουρωθεί ο ίδιος µε όλο το στόλο και τους στρατιώτες του.

Παλαιοκαστρο Ναβαρινου. Στο βαθος το διβαρι

Ο νεαρός δούκας της Πάρµας, ο πιο ανδρείος άνδρας της εποχής όπως ορίστηκε στο εξής από τους επαΐοντες, εννοώντας τη µαταιότητα της επιχείρησης, την έλλειψη τροφίµων και την κούραση των ανδρών, διάταξε σιωπηλά την µετεπιβίβαση στις γαλέρες και τη λήξη των εχθροπραξιών. Ο Miguel de Cervantes και ο παλιός συµπολεµιστής του στη Marquesa, την ένδοξη γαλέρα της ναυµαχίας των Εχινάδων, Juan Bautista Villanueva µάζεψαν τα µουσκέτα απ’ το χώµα, τίναξαν την ψηλή άµµο που είχε τρυπώσει ανάµεσα από τις ξύλινες σχισµές τους τα τσαπράζια και τα παφίλια, κι άρχισαν να οπισθοχωρούν µε προσοχή ρίχνοντας λοξές µατιές στη µαύρη σκιά της γαλέρας “La Luz”, που λικνίζονταν βαρετά στα ήρεµα νερά του Ιονίου. Η γαλέρα ανήκε στον στόλο που κυβερνούσε ο τιµηµένος µαρκήσιος de la Cruz, Alvaro de Bazan και οι δυο λόγιοι ήταν ναυτολογηµένοι στο τάγµa του Diego de Urbina, στα περίφηµα τέρθιος του Don Lope de Figueroa.

Ανήµερα της 7ης Οκτωβρίου του 1572, ένα ολόκληρο χρόνο µετά την νίκη στη ναυµαχία των Εχινάδων νήσων, ο συµµαχικός στόλος της ιερής “Liga” έβαζε πλώρη για τη Ζάκυνθο µε τα πανιά κατεβασµένα και τον ήχο των κουπιών να αναγγέλλει ρυθµικά την αποτυχία µιας αλλόκοτης εκστρατείας που έφερε καταστρεπτικά αποτελέσµατα για όλους, αλλά που πάνω απ όλα στέρησε την ελευθερία στην Ελλάδα ακριβώς διακόσια πενήντα χρόνια πριν την επανάσταση του 1821.

– Μιγκέλ λυπηµένο σε θωρώ και προβληµατισµένο, απευθύνθηκε ο γραφέας από τη Βαλένσια στον ποιητή που καθισµένος στο εσκίφε σχεδίαζε ορνιθοσκαλίσµατα µε το καλαµάρι στο τσαλακωµένο τεφτέρι που κρέµαγε στο στήθος, µε ένα σχοινί φτιαγµένο από καννάβι.

– Δεν είναι τίποτα, χαµογέλασε αινιγµατικά ο Θερβάντες. Να! Ψάχνω ένα όνοµα για τον ήρωα µου. Πως σου φαίνεται, Capitan Rui Perez de Viedma;

– Αυθεντικό.

– Τότε το κρατάω, κατέληξε µε πεποίθηση ο µισθωτός στρατιώτης και πρώιµος ποιητής, και στηριζόµενος προσεκτικά στο µοναδικό γερό του µπράτσο πήρε το δρόµο για το στενόχωρο κλινάρι του.

Μεθώνη 16ος αιώνας. Γκραβούρα. Εθνική βιβλιοθήκη Μαδρίτης, Ισπανία

Λίγα χρόνια µετά ο Rui Perez de Viedma, ο καπετάν “Cautivo” του Δον Κιχώτη, θα περιγράψει µε τη βοήθεια της αστείρευτης γραφίδας του µεγάλου δραµατουργού, κάποια από εκείνα τα γεγονότα που σφράγισαν την αποτυχία της τραγελαφικής επιχείρησης του συµµαχικού στόλου στο Ναβαρίνο και τη Μεθώνη το φθινόπωρο του 1572. Θα συµφωνήσει σχεδόν σε όλα µε ένα άλλο µεγάλο ιστορικό της εποχής, τον πρώτο βιογράφο του Don Juan de Austria, καυτηριάζοντας την αδράνεια και την ελάχιστη στρατιωτική διόραση του αυτοκράτορα Φιλίππου Β’ του “µετριοπαθή”, που οδήγησαν στην απώλεια µιας άλλης µεγάλης νίκης που θα απέβαινε ολέθρια για την µελλοντική τύχη της σκλαβωµένης πατρίδας µας.

Όταν ο Luis Cabrera de Cordoba έγραφε τον επίλογο της βιογραφίας του Felipe II, επονοµαζόµενος “el prudente”, είχε ήδη αναρριχηθεί σε ψηλά στρώµατα κι από γραµµατέας του µεγάλου δούκα της Osuna, αντιβασιλέα της Νάπολης, είχε φτάσει στο λυκόφως της ζωής του να γίνει ο ιδιαίτερος της βασίλισσας Ισαβέλλας του οίκου των Βουρβόνων. Απόγονος υπηρετών των ανακτόρων που είχαν προαχθεί σε αφοσιωµένους δηµόσιους υπαλλήλους, κουβαλούσε και τα ανάλογα αυλικά ελαττώµατα της δουλοπρέπειας, της κρυψίνοιας, της συντηρητικότητας και του θρησκευτικού φανατισµού. Το πρώτο µέρος της αυτούσιας βιογραφίας του ετεροθαλή αδελφού του ήρωα των Εχινάδων εκδόθηκε γύρω στα 1619 και έτυχε οξείας κριτικής ενώ η δεύτερη κόπηκε από τη λογοκρισία της εποχής και δεν βγήκε στο φως ως τον 19ο αιώνα! Αν και συντηρητικός, και φανατικός αυλοκόλακας ο µπιστικός του Φιλίππου και µισητός του «Αυστριακού», ήταν αυτός που έβαλε πρώτος το µαχαίρι στην πληγή και πρόβαλε στην παγκόσµια οθόνη το τεράστιο λάθος της βραδυπορούσας νέας εκστρατείας της “Liga” κατά των Οθωµανών και την άνευ νοήµατος αποτυχηµένη επίθεση στη Μεθώνη και το Ναβαρίνο το φθινόπωρο του 1572. Κι ήταν ο πρώτος επίσης που µετά τη λήξη της µεγάλης ναυµαχίας των Εχινάδων αντιλήφθηκε την µαταιότητά της εφόσον δεν θα υπήρχε η κατάλληλη συνέχεια για το µέλλον. Εκτιµούσε ότι χωρίς συνεργασία, χωρίς συµφωνίες και ειλικρινείς υποχρεώσεις µεταξύ των συµµάχων, θα ήταν αλχηµική ουτοπία η κατάλυση της Οθωµανικής αυτοκρατορίας ή έστω τουλάχιστον η άµεση απελευθέρωση της Ελλάδας. Σ’ αυτή λοιπόν τη βιογραφία αναφέρει ο Don Luis τα εξής µετά την έκβαση της µεγάλης νίκης:

Αλληγορία της ναυμαχίας των Εχινάδων, Giovanni Battista Caballeriis, 1572. Εθνική βιβλιοθήκη της Μαδρίτης.

“…Καµιά νίκη πιο τρανή, πιο ξεκάθαρη και περιβόητη, που άνοιξε ορίζοντες για µια τεράστια επιτυχία, δεν κατέληξε πιο ατελέσφορη χάρις στην κάκιστη χρησιµοποίησή της».

Αλλά ας πάρουµε τα γεγονότα όπως συνέβησαν ακριβώς µετά το τέλος της αιµατηρής ναυµαχίας των Εχινάδων, «la Naval» όπως έµεινε γνωστή για πάντα στους ιβηρικούς κύκλους.

Το πρωί της “επόµενης µέρας”, 8 Οκτωβρίου του 1571, ο έµπιστος «κονσιλιέρε» Don Juan de Cardona, διορισµένος ναύαρχος του στόλου της Σικελίας δια χειρός Juan de Austria αλλά και νόµιµος µεσολαβητής µεταξύ των δυο αδελφών, ιδιότητα που επινόησε ο ίδιος ο αυτοκράτορας για να υποτιµήσει το νόθο γιο του Καρόλου, έγραφε σε επιστολή του προς τον ίβηρο Καίσαρ κάτω από τη σκιά των αιωνόβιων βελανιδιών της χλοερής νησίδας του Πεταλά…

“…Η νίκη ήταν τόσο µεγάλη που είµαστε πεπεισµένοι ότι είναι θέληµα Κυρίου να κατακτήσετε κι άλλες πολλές νίκες έως ότου κάτω από το σκήπτρο σας εξαλειφθεί για πάντα η κυριαρχία του Τούρκου, που σ’ αυτή τη µάχη έχασε µεγάλο µέρος από τη θηριώδη δύναµη που είχε αποκτήσει, και µε λίγη προσπάθεια ακόµη θα τερµατίσει, ελπίζω, αυτός ο πόλεµος. Ζητώ απ το θεό να µας οδηγήσει κατά το θέληµα του, και για τη µεγαλειότητα σας να έρθουν όλα όπως επιθυµείτε. Πεταλάς, 8 Οκτωβρίου 1571. Φιλώ το χέρι σας, πάντα στη διάθεση σας. Don Juan de Cardona”.

Είναι φανερή η πρόθεση και η επιθυµία του νεαρού αρχιναυάρχου, µέσω των λεγοµένων του σπουδαίου διαµεσολαβητή, να συνεχίσει τον πόλεµο έως την τελική νίκη και την εκθεµελίωση του Οθωµανικού κράτους. Ήταν µια µεγάλη, και όπως θα φανεί αργότερα, χαµένη ευκαιρία, για µια επιπλέον ύστατη προσπάθεια απελευθέρωσης της Ελλάδας από τον ζυγό των Τούρκων κατακτητών και συνεπώς την απελευθέρωση των κυριοτέρων µεσογειακών λιµένων που ακόµα παρέµεναν στα χέρια τους, σχεδόν αφύλαχτα από τον αποδεκατισµένο στόλο του Σελίµ και τον τρόµο των υπερασπιστών τους που έβλεπαν την αυτοκρατορία τους να καταρρέει, έρµαιο των διαθέσεων των χριστιανών συµµάχων της ευρωπαϊκής ιερής συνοµοσπονδίας.

Ο εσταυρωμενος απο εβανο. Δυο γονοι των Οινιαδων τον προστατευουν. Καθεδρικος ναος Βαρκελωνης

Με νωπά ακόµα τα ίχνη της πολύνεκρης νίκης και τον µαύρο καπνό απ’ τις καµένες γαλέρες των Τούρκων που ακόµα σκέπαζε τον ουρανό, ο Marcantonio Collona προέτρεπε χωρίς καµιά καθυστέρηση, µε αποφασιστικότητα, να επιτεθούν στη καρδιά του Οθωµανού, τη πόλη των πόλεων, τη χαµένη βυζαντινή πρωτεύουσα, την ποθητή Κωνσταντινούπολη. Αλλά όπως και ο µονάρχης Ισπανός, ο ποντίφικας εργοδότης του, του συνιστούσε σύνεση. Η υποκριτική µετριοπάθεια των Ιταλών και του ενθρονισµένου γόνου των Αψβούργων, που ακολουθούσε άκριτα την ίδια τακτική συµβιβαστικότητας του διάσηµου Φλαµανδού προγεννήτορα του, υπήρξε το µεγαλύτερο εµπόδιο για την εκτέλεση του µεγαλεπήβολου σχεδίου του Ρωµαίου ναυάρχου και των άλλων στρατιωτικών. Τεκµήριο τεράστιας σηµασίας αποτελεί για την χαµένη ευκαιρία της Ελλάδας του 1571/1572, το απαισιόδοξο περιεχόµενο επιστολής του Don Francisco Murillo στον Antonio Pérez, γραµµατέα του επιµελητηρίου του αυτοκράτορα Φιλίππου, την 9η Οκτωβρίου 1571 δυο µέρες µετά την περαίωση της ναυµαχίας των Εχινάδων.

Σπάνιος πίνακας της ναυμαχίας των Εχινάδων. Έργο του Juan de Toledo που βρίσκεται στην εκκλησία του Santo Domingo, Μούρθια, Ισπανία. Η παρθένος του Ροσάριο, ίπταται των μαχόμενων πλοίων. Στις τέσσερες γωνίες τα πορτρέτα του Πάπα Pio V, του αυτοκράτορα Felipe II, του τούρκου σουλτάνου Selim II και του Juan de Austria.

“…Αν δεν είχε περάσει ο καιρός, σίγουρα θα µπορούσαµε να βαδίσουµε εναντίον της Κωνσταντινούπολης, ή το λιγότερο να επανακτούσαµε όλη την Ελλάδα, αλλά δυστυχώς είναι πλέον χειµώνας”.

Παρ’ όλα αυτά ο στρατάρχης της Ρατισβόνης σε πλήρη συνταύτιση µε τον Μάρκο Αντόνιο, τις επόµενες µέρες δοκίµασε να εξέλθει από το ήρεµο αγκυροβόλιο του µε σκοπό να πλεύσει προς τα Δαρδανέλια και να αποκλείσει τους Τούρκους στην έξοδο τους προς τη Μεσόγειο. Αλλά για µια ακόµη φορά, λόγο της κακοκαιρίας, ανέστειλε τις επιχειρήσεις και επιστρέφοντας εξοργισµένος ελλιµένισε στον µικρό όρµο της Κανδήλας στον απάνεµο κόρφο των Ακαρνανικών, πόλη που στην αρχαιότητα λεγόταν Αλυζία, µε επικείµενο πια σκοπό, µέχρι τον ερχοµό της άνοιξης, να κατακτήσει τα φρούρια της Ναυπάκτου και της Λευκάδας κι ύστερα να περάσει τους σκληρούς µήνες του χειµώνα στην φιλόξενη Κέρκυρα των Φαιάκων, πριν προχωρήσει οριστικά και αµετάθετα εναντίον της περιπόθητης Κωνσταντινούπολης. Μάταια ελπίδα. Οι υπόλοιποι στόλαρχοι δεν έδειξαν την ίδια διάθεση και συµφωνήσαν µόνο να εξετάσουν την περίπτωση εκπόρθησης της Santa Maura. Αλλά ακόµα και σε αυτό δεν βρήκε τελική ανταπόκριση. Μετά από τη φαινοµενική επιθεώρηση του χώρου από τον Giovanni Andrea Doria και τον Ούµπρο κοντοτιέρο Ascanio della Corgna, µαρκήσιο di Castiglione del Lago και εγκάρδιο φίλο του Cervantes που πέθανε άδοξα µετά από µήνες από τυφοειδή πυρετό, αποφάνθηκαν όλοι ότι δεν άξιζε τον κόπο καµιά απώλεια για την επανάκτηση της µικρής αλλά άριστα οχυρωµένης νήσου του Δουλιχίου. Μεγάλο το τίµηµα ελάχιστα γι αυτούς τα κέρδη!

“SACRI FOEDERIS CLASSIS DUCTU IO. AUSTRIACI MESSANA SOLVIT”. (Ο στόλος της Ιερής Συνομοσπονδίας σαλπάρει από τη Μεσσήνη με κυβερνήτη τον Χουάν τον Αυστριακό). Villa del Principe. Palazzo di Fasolo di Giovanni Andrea I Doria. Génova.

Ήταν η 12η Οκτωβρίου και οι συµµαχικές δυνάµεις για µια ακόµα φορά έπαιξαν οικτρό ρόλο στις πλάτες του υποδουλωµένου Ελληνικού γένους. Η παντοδύναµη “Liga Sancta”, ηθική νικήτρια της ναυµαχίας αλλά µε το κεφάλι στα σκέλια από την ίδια αδυναµία της, αποφάσισε αφού τέλειωσαν όλες οι “λιτανείες“ και οι ευχαριστίες στον “µεγαλόψυχο παντοδύναµο” να προχωρήσει στο µοίρασµα των λαφύρων και των οµήρων. Ύστερα χωρίς κανένα σχέδιο, χωρίς κανένα υπολογισµό, χωρίς καµιά υποχρέωση προς το βασανισµένο λαό της Ιλλυρίας, της Ελλάδας, της Κύπρου, χωρίς υποσχέσεις, κάθε ένας συνέχισε το δρόµο του ψάχνοντας το κατάλληλο λιµάνι για να ξεχειµωνιάσει και να µετρήσει τις πληγές και τις απολαβές του. Η µεγάλη ευκαιρία της απολύτρωσης χάνονταν ξανά εγκληµατικά ή επιπόλαια…

Ακόµα κι αυτός ο φιλόδοξος Βενιέρος σιώπησε κι ακολουθώντας το ανεκδιήγητο “θεϊκό” πεπρωµένο που προέβαλε ο “dominus” Δόγης, έβαλε πλώρη για την Κέρκυρα ευελπιστώντας ότι εκεί θα είχε το χρόνο να πείσει τους διπλωµάτες κατά τον ανεφοδιασµό στο δίορµο λιµάνι του Αλκίνοου, για την συνέχεια της εκστρατείας.

Οι ισπανικές δυνάµεις απογοητευµένες από την άρνηση του µονάρχη να τους υποστηρίξει άνευ όρων, στα σχέδια τους για ανταπόδοση εκδίκησης για όλα τα κακουργήµατα των Τούρκων, στη Κύπρο, το Μοριά, τη Κρήτη, και απελευθέρωση των υποταγµένων βαλκανικών λαών, µετά τον ανώφελο ανεφοδιασµό στην Κέρκυρα έβαλαν πλώρη για Σικελία ακολουθώντας την αµετάκλητη θέληση του στέµµατος. Όσο κι αν η νίκη υπήρξε ολοσχερής υπέρ των συµµάχων οι προκληθείσες απώλειες στα ισπανικά τέρθιος ήταν σηµαντικές και έπρεπε να τις αντικαταστήσουν . Αµέσως µετά την εκπνοή της ναυµαχίας, τα τέρθιος του Lope de Figueroa και Miguel de Moncada, επέστρεψαν στη ιβηρική βάση τους για να προετοιµάσουν την ανοιξιάτικη εκστρατεία στην Ιταλία. O Don Lope, πασίγνωστος µετέπειτα γιατί σε δικό του σχηµατισµό αρκεβουζιοφόρων υπηρέτησε για αρκετά χρόνια ο Μιγκέλ ντε Θερβάντες, έγινε άµεσα δεκτός στα ανάκτορα για να εξηγήσει στον ανυπόµονο µονάρχη την εξέλιξη της µάχης και την µεγάλη επιτυχία της συµµαχικής ιερής “Liga”.

LA AUSTRIADA, Επικό ποίημα του Χουάν Ρούφο Γκουτιερεζ αυτόπτη μάρτυρα της ναυμαχίας των Εχινάδων.

Ο αυτόπτης µάρτυρας και συγγραφέας της “Austriada”, (επικό ποιητικό αφιέρωµα του 1584 στον νικητή της ναυµαχίας των Εχινάδων Juan de Austria), Juan Rufo Gutiérrez επέβαινε της ίδιας γαλέρας που επανέφερε στα πάτρια τον νικηφόρο Lope de Figueroa. Στο τέλος του έπους αναφερόταν έτσι ο ποιητής αναπολώντας τη δόξα των Εχινάδων και ευχόµενος ένδοξη συνέχεια ώσπου να δει τον τούρκο γονατισµένο…

Δοξασµένος να ’ναι ο Παντοκράτωρ, έλεγαν κάποιοι, που άξιους µας

  έκανεµιας τέτοιας νίκης Άλλοι τα συµβάντα θυµόντουσαν και πάλι

 και µε γλυκά τραγούδια τα ιστορούσαν άλλοι.

 Επευφηµούσαν µερικοί το µέλλον που προσµένανµες σε αισιόδοξες

 πτυχές ονειροπόλες κι έδιναν µεταξύ τους υποσχέσεις γι’ άλλες µάχες

σ όλα τα πέρατα της γης, σεµακρυσµένες άκρες!

Από την πλευρά των Βενετών ο ναύαρχος Sebastiano Venier κατέληξε στεφανηφόρος εντέλει στη Βενετία για να παραµεριστεί τον επόµενο χρόνο από τον Ιάκωβο Φοσκαρίνι, του οποίου η θέληση για περαιτέρω ενεργό ρόλο της “Liga” αποδείχτηκε µάλλον ισχνή, ενώ “el romano” Marcantonio Collona κατέπλευσε άπραγος στην παπική πρωτεύουσα αφού ανεφοδιάστηκε κι αυτός προηγουµένως στην Μεσσήνη. Με την δικαιολογία της άµεσης αφίξεως του χειµώνα οι στόλοι του Βατικανού, των βενετών και της ισπανικής αρµάδας επανήλθαν σιγά – σιγά στη ρουτίνα, και την αδράνεια. Σε χειµέρια νάρκη!

Στο µεταξύ στο Οθωµανικό στρατόπεδο η ταπεινωτική ήττα φανάτισε τους Τούρκους και τους γενίτσαρους. Αµέσως µετά την επιστροφή των επιζώντων στην Κωνσταντινούπολη συγκέντρωσαν όλους τους Βενετούς, Ισπανούς και µισθοφόρους αιχµάλωτους, απειλώντας ότι αν οι συµµαχικές δυνάµεις τολµήσουν να πλησιάσουν την πρωτεύουσα θα τους εκτελούσαν φρικτά έναν προς έναν. Αλλά οι απλοί πολίτες που έβλεπαν ότι παρ’ όλες τις απειλές ο κίνδυνος άµεσης άλωσης της Πόλης ήταν αληθινός, µάζευαν τα οικία και περνούσαν τον Βόσπορο ψάχνοντας ασφαλέστερα καταλύµατα. Θεωρούσαν µε την απλή λογική τετελεσµένο το γεγονός της απώλειας της Οθωµανικής πρωτεύουσας. Η κατάπλευση του Ουλούτς Αλή µε τις γαλέρες του απείραχτες, χάρη στην αδαηµοσύνη του Andrea Doria, δεν κατένευσε τα ταραγµένα νερά του Βοσπόρου. Όµως η αδράνεια των συµµάχων συνέβαλε καθοριστικά ώστε η εύρωστη οθωµανική οικονοµία να κατασκευάσει σε χρόνο ρεκόρ πάνω από εκατό καινούργιες γαλέρες. Κι όσο και αν οι δυτικές ιστορικές πηγές επέµεναν πάντα ότι η εξέλιξη της εχιναδικής ναυµαχίας και η νίκη του Αυστριακού υπήρξε τεράστιο πρόσκοµµα στην εξάπλωση της Οθωµανικής αυτοκρατορίας, δεν είναι λιγότερο αληθές ότι για την Ελλάδα το κέρδος υπήρξε µηδαµινό και τα ελάχιστα κέρδη εκµηδενίστηκαν µε τις πρωτοβουλίες σκληρής αντεκδίκησης που πάρθηκαν εκ µέρους των βασανιστών του ελληνικού λαού.

Don Juan de Austria. Πορτρέτο του Alonso Sánchez Coello ζωγράφου της αυλής του Φιλίππου Β’. Μονή “de las descalzas reales”. Madrid, Ισπανία

Όλα τα επιχειρήµατα, των οµοϊδεατών και οµοθρήσκων συµµάχων, ως προς την ανάκαµψη της κατακτητικής ορµής των τούρκων προς τη δύση, την κατάλυση της πειρατείας, την εξαφάνιση της καθηµερινής απειλής στη µεσόγειο, και το φραγµό του ασιατικού ιµπεριαλισµού στα όρια της δυτικής µεσογείου, αν και υπερβολικά ακόµα και γι’ αυτούς, αποτέλεσαν ένα τεράστιο µηδέν για τις ελπίδες απελευθέρωσης της πατρίδας µας από τον βάρβαρο ζυγό του Ισλάµ.

Με µια απλή επιχείρηση µετά την τραγική εξέλιξη της ναυµαχίας οι υπεροπτικοί δυτικοί σύµµαχοι θα µπορούσαν να είχαν ισοπεδώσει τα εχθρικά ναυπηγεία, τα οχυρωµένα επίνεια, τις στρατηγικές οθωµανικές θέσεις του Μοριά, της Κρήτης, της Κύπρου, του Ιονίου, της Αδριατικής και του Αιγαίου. Τόσο µεγάλος ήταν ο απόηχος της ανεκµετάλλευτης νίκης, που επικράτειες των Βαλκανίων πρόσφεραν το βασιλικό θρόνο τους στον αγέρωχο νικητή, τον Ισπανό αρχιπλοίαρχο, θρόνους που αρνήθηκε µετά από υπόδειξη του ζηλόφθονου αυτοκράτορα. Η ενθρόνιση του πρίγκιπα Αψβούργου σε τέτοιες επικράτειες θα ’χε φέρει σχεδόν σίγουρα την µερική ή ολική ελευθερία στα ελληνικά εδάφη. Μια ακόµα χαµένη ευκαιρία…

Από το πέρας της ναυµαχίας και µέχρι την άνοιξη του 1572, οι συµµαχικές δυνάµεις κρατούν απόλυτη σιγή. Μάλλον η σιγή ήταν απόλυτη στον στρατιωτικό τοµέα γιατί στον διπλωµατικό οργίαζε η προσποιητική θεωρία του “θέλω αλλά…” ή “ναι µεν…”. Ο εκπρόσωπος του Βατικανού ζητούσε “µάταια” σε όλα τα µέλη της συµµαχίας την µελέτη κοινού σχεδιασµού για το 1572, την ιδία στιγµή που µε δεξιοτεχνία ειδοποιούσε τον ισπανό αυτοκράτορα ότι δεν θα µπορούσε να συµµετάσχει ενεργά ο ίδιος, πριν την έναρξη του καλοκαιριού. Σκόπευε πρώτα να τελειώσει µε την διάσταση που είχε εµφανιστεί στις σχέσεις του παπικού κράτους µε το δουκάτο της Φλωρεντίας. Κάποιοι άλλοι πρότειναν τον µερισµό των σχηµατισµών και κάποιοι ράθυµοι έβαζαν τάχα επί τάπητος µελλοντικές εκστρατείες στη βόρειο Αφρική. Η Πορτογαλία, η Γαλλία που φανερά είχε πάρει θέση διαπραγµατεύσεων µε τη µεγάλη πύλη, και η Αυστρία, αποδεδειγµένα ισχυρά µέλη µιας υποτιθέµενης καινούργιας συµµαχίας, απείχαν εντελώς ακόµα και από τις διπλωµατικές συζητήσεις.

Το Μάιο του 1572 ο Γρηγόριος 13ος ανέλαβε την παπική εξουσία µετά τον θάνατο του Πάπα Πίου Ε’, εν ζωή Antonio Michele Ghislieri. Για µια στιγµή φάνηκε ότι ο καινούργιος καθολικός ηγεµόνας εισήλθε µε καινούργια ευφορία και αποφασιστικότητα στην “κοινή” ιδέα της συνέχισης της Οθωµανικής εκστρατείας µέχρι τελικής εξόντωσης των αλαζονικών Τούρκων που κάτω από την ηγεσία του “µέθυσου” Σελίµ Β’,, και µε τον Ιταλό εξωµότη Oυλούτς Αλή σαν καινούργιο ναύαρχο, είχαν αρχίσει να ναυπηγούν καινούργιες και πιο µοντέρνες γαλέρες. Αυτή η εικονική διάθεση του Ρωµαίου ποντίφικα έδωσε για λίγο ελπίδες στον Ισπανό νεαρό στόλαρχο και κάνοντας χρήση αυτής της σφριγηλής νεότητας όρθωσε τη φωνή του εν µέσω των ηγετών της συνοµοσπονδίας για άµεση προετοιµασία, επίθεση και αφανισµό της µισητής ισλαµικής αυτοκρατορίας.

“…Ήρθε η ώρα να τελειώνουµε αυτό που αρχίσαµε στον Πεταλά, στις Εχινάδες“, έλεγε. Αλλά εκ των ενδοτέρων, για µια ακόµη φορά η απάντηση του ισπανού µονάρχη ήταν αρνητική.

-“Has de permanecer en Mesina hasta nuevas ordenes”. Που ερµηνεύεται: “Εν αναµονή νέων διαταγών, παραµείνετε στη Μεσσήνη!…” Τι άλλο µπορούσε να κάνει;

Μια ακόµα µεγάλη ευκαιρία εξατµιζόταν για το κατακτηµένο έθνος. Μετανιωµένος τώρα, ο βενετός Δόγης έκανε έκκληση στον νεαρό στρατηγό επιµένοντας να πάρει την πρωτοβουλία και να οδηγήσει τον ανίκητο στόλο απέναντι στους τροµοκρατηµένους από την ήττα Οθωµανούς. Ο Ντον Χουάν σήκωνε τα χέρια σε σινιάλο αδυναµίας µπροστά στην απαγόρευση του Φιλίππου, του ηγεµόνα και αδελφού του, ο οποίος χρησιµοποιούσε σαν δικαιολογία την εξέγερση των Φλαµανδών και τις συνεχείς παραβιάσεις των συνθηκών που επικρατούσαν στις ιταλικές κτήσεις της αυτοκρατορίας. Η παρουσία του ετεροθαλή αδελφού του, αραγµένου στην Μεσσήνη, καθησύχαζε τον Φίλιππο καθώς παράλληλα τον κρατούσε µακριά από το παλάτι και τις συνεχείς αξιώσεις του για ισοβαθµία και καταξίωση. Η ζηλοτυπία του αβροδίαιτου αυτοκράτορα προς τον νεαρό στρατιωτικό έφτασε στο ζενίθ της όταν, αφού τελικά µετά από πολλούς µήνες περίσκεψης πάρθηκε η αµφισβητούµενη απόφαση για την αναγέννηση της ιερής συµµαχίας, συγκατένευσε στην απαίτηση της Βατικανού να δοθεί αναντίρρητα η ηγεσία της νέας εκστρατείας στον Μαρκαντόνιο Κολλόνα, τον ισχυρό άνδρα της Ρώµης.

Στα µέσα Ιουλίου του 1572 µέρος του συµµαχικού στόλου πλώρισε προς την Ιλλυρία, εφοδιάστηκε και ξεκουράστηκε δυο εβδοµάδες στην Κέρκυρα για να καταπλεύσει τελικά στην Ηγουµενίτσα. Ο εθνικός δραµατουργός της Ισπανίας ήταν ναυτολογηµένος αυτή τη φορά στις εφεδρικές γαλέρες του µαρκησίου ντε λα Κρουζ που συνόδευαν τον συµµαχικό στόλο κάτω από τις διαταγές του Μάρκο Αντόνιο. Ακόµα δεν είχε εµφανιστεί ο νεαρός “Αυστριακός” που περίµενε τις διεργασίες της διαµάχης στη Φλάνδρα, για να εξασφαλίσει την άδεια του ισχυρού αδελφού του και να τεθεί στη διάθεση του ιερού συνασπισµού. Η αναγνώριση των αντιπάλων, οι αψιµαχίες και οι σκακιστικές κινήσεις των δυό παρατάξεων είχαν αρχίσει ξανά, αυτή τη φορά µε ιδιαίτερη προφύλαξη εκ µέρους του νεοσύστατου στόλου των Οθωµανών, στις διαταγές του καινούργιου αρχιναυάρχου Ουλούτς Αλή, που περίµενε υποµονετικά εξελίξεις περιπολώντας µεταξύ Καβοµαλιά και Αργολίδας. Καθώς ο εξωµότης κατέπλεε το Τσιρίγο, ο Κολλόνα ναυλοχούσε στην Κεφαλλονιά. Μαθαίνοντας τις µανούβρες του εχθρικού στόλου βγήκε ο Μάρκο Αντόνιο στο αντάµωµα του λίγες µέρες µετά. Με τις παπικές γαλέρες καταλαµβάνοντας το κέντρο του σχηµατισµού και τη δεξιά πτέρυγα στο γκουβέρνο του Antonio Canale άρχισε να παραπλέει τις ακτές της Πελοποννήσου απειλητικά. Ο τουρκικός στόλος οπισθοχωρούσε οµαδικά στο αντίκρισµα του κρατώντας επαρκείς αποστάσεις και περιγελώντας τα συµµαχικά κανόνια. Τα φιλικά καβγαδάκια δεν προκαλούσαν απώλειες και θύµιζαν µάλλον άδειες απειλές, φλύαρους κοµπασµούς και λίγη διάθεση.

Χάρτης της Μεσσηνίας επί Τουρκοκρατίας. M. Barbie de Bocage, 1786.

Σαν σε γιορτή πυροτεχνηµάτων ο Οθωµανός στόλαρχος βαριεστηµένος έριξε τις τελευταίες µπαταριές σε τέλειο συγχρονισµό και χάθηκε πίσω από τη κουρτίνα του καπνού που διαχώριζε τους δυο αδιάθετους στόλους. Πειθαρχικά συµπτυσσόταν πέρα απ’ τη Σαπιέντζα και ύστερα γινόταν άφαντος ανοιχτά των Κυθήρων. Εξοργισµένος από την µαταιότητα των επιθέσεων ο δεσπότης του Λανούβιου αποσύρθηκε νωθρά στις σκιερές Δρακονέρες, µέρος αναπόσπαστο από τις Εχινάδες, αυτά τα ιερά νησίδια που τους είχαν προσφέρει τη µεγαλύτερη νίκη του αιώνα. Ύστερα από σύντοµη παραµονή αγκυροβόλησαν στο λιµάνι της Ζακύνθου αναµένοντας την άφιξη του ντον Χουάν που ήδη είχε φτάσει στην Κέρκυρα στις 9 Αυγούστου του 1572, αφού είχε αποπλεύσει από τη Σικελία στις αρχές του µήνα. Έφερνε µαζί του µέρους του ισπανικού στόλου από 100 περίπου γαλέρες και µπεργαντίνια, και δεκαπέντε χιλιάδες µάχιµους. Ο υπόλοιπος στόλος παρέµεινε στο Παλέρµο κάτω από την ηγεµονία του Juan Andrea Doria.

Παραξενεµένος που δεν συνάντησε τα παπικά και βενετσιάνικα πλοία στο νησί ο πρίγκιπας έστειλε περιπολία τον πιστό του Alvaro de Bazan µε δυο γαλέρες να δει τι συµβαίνει. Όταν ο µαρκήσιος του ανέφερε για τις κοκοροµαχίες του Collona µε τον πονηρό αλλαξόπιστο συµπατριώτη του για µια ακόµα φορά κατανόησε ότι δεν υπήρχε καµιά σοβαρότητα στις παιδικές αψιµαχίες Ρωµαίων, Βενετών και Οθωµανών. Έξαλλος σαλπάρισε σε συνάντηση των ιταλών αφήνοντας στη Κέρκυρα τα µισά πλοία. Ανασυγκρότησε µε βιάση και οργάνωσε το συµµαχικό στόλο βάζοντας ύστερα ρούµπο για την Ηγουµενίτσα σε αναζήτηση νερού, τροφίµων και ξυλείας. Είχε µεσάσει ο Σεπτέµβρης και αναµένονταν σύντοµα ο χειµώνας. Οι άνδρες του είχαν βαρεθεί την αδράνεια αλλά οι βενετοί µισθοφόροι φάντες έδειχναν ελάχιστη προθυµία να συνεχίσουν στις βενετικές δυνάµεις του “provveditore” Ιάκωβου Φοσκαρίνι, αντικαταστάτη του αράθυµου “almirante” Sebastiano Venier. Πρότεινε ο Don Juan στον άπειρο διπλωµάτη την αντικατάσταση των βενετών µε ισπανούς µισθοφόρους. Ο περήφανος και µεγαλορρήµων βενετός αντέκρουσε την γενναιόδωρη προσφορά ισχυριζόµενος ότι…

«…Δεν υπάρχει πια κανένας λόγος, αφού έχουµε “τελειώσει” οριστικά τους Οθωµανούς!». Μια ακόµα αλαζονεία που “έκαψε” τις ελάχιστες ελληνικές ελπίδες για πρώιµη λευτεριά.

Τις επόµενες µέρες καθώς ο εχθρικός στόλος συνέχιζε να περιπολεί την Αργολίδα ο στόλος της liga απάγκιαζε στους Παξούς και την Κεφαλλονιά. Στο νησί του Οδυσσέα άρχισε να οργανώνει την καινούργια επιχείρηση κατά του Ουλούτς Αλή ο νεαρός ήρωας των Εχινάδων. Παρέδωσε την διοίκηση της δεξιάς πτέρυγας µε τα πράσινα φλάµπουρα και 50 γαλέρες στον “ανίκητο” marques de Bazan και την αριστερή µε τα γαλάζια στον βενετό Jacobo Soranzo µε άλλες τόσες. Στο κέντρο της παράταξης µε 65 γαλέρες και ναυαρχίδα La Real τάχτηκε ο ίδιος µε τους Marcantonio Collona και Giacomo Foscarini σηκώνοντας φλάµπουρα στο χρώµα του φωτεινού ηλίου. Τριάντα βοηθητικές γαλέρες θα κυβερνούσε ο Juan de Cardona στα µετόπισθεν, και µια σειρά από µικρά πλοία και µπεργαντίνια θα ακολουθούσαν.. Σύνολο πάνω από διακόσιες ανίκητες γαλέρες. Μια δύναµη εξίσου σηµαντική µε αυτή που είχε στεφανωθεί µε απέραντη δόξα στα ιερά νησιά των Εχινάδων σχεδόν ένα χρόνο νωρίτερα.

Navaríno1572. Las 30 galeras del marques de la Cruz. Palacio Viso, Ciudad Real. Ο προσωπικός στόλος από 30 γαλέρες του Μαρκησίου του ιερού Σταυρού. Σε μια εκ των οποίων υπηρέτησε ο μεγάλος δραματουργός Μιγκέλ ντε Θερβάντες Σααβέδρα, κατά την εκστρατεία του 1572.

Ο τεράστιος στόλος της santa liga, άφησε την Κεφαλλονιά στα µέσα Σεπτεµβρίου και κατευθύνθηκε προς την Πελοπόννησο καβατζάροντας τις νησίδες Στροφάδες νωρίς την άλλη µέρα. Η πρόθεση του “Αυστριακού” ήταν να αποκλείσει τον τουρκικό στόλο στον όρµο του Ναβαρίνου και να επανακτήσει τη µαρτυρική Μεθώνη αφού θα σκορπούσε σε χιλιάδες κοµµάτια τον καινούργιο στόλο του Ιταλού αποστάτη. Και ακριβώς εδώ, σ’ αυτό το σηµείο, εκείνο το κρίσιµο βράδυ συνέβη το µοιραίο σφάλµα, η µεγαλύτερη στραβοτιµονιά στην ναυτική και πολεµική καριέρα του κατάπληκτου Ισπανού πρίγκιπα. Ένα µοιραίο λάθος που πιθανώς στέρησε την απελευθέρωση της Ελλάδας διακόσια πενήντα χρόνια πριν την επίτευξη της.

Οι πιλότοι της ναυαρχίδας, επιδεικνύοντας παντελή άγνοια του χώρου ή ανεπίτρεπτη απειρία, λάθεψαν την πλεύση της βασιλικής γαλέρας οδηγώντας την προς τη βραχώδη ακτή. Όταν συνειδητοποίησαν το λάθος, για να µην τσακιστούν στα βράχια, άρχισαν να µαϊνάρουν και να ορτσάρουν τα πανιά σαν τρελοί αλλάζοντας ρότα, παρασέρνοντας σε λάθος πορεία τις γαλέρες της εµπροσθοφυλακής και οµοιοτρόπως τον υπόλοιπο συµµαχικό στόλο. Το τραγελαφικό αποτέλεσµα ήταν, αντί να βρεθούν στην είσοδο του λιµανιού της Μεθώνης, να καταλήξουν µετά από ανοργάνωτη περιπλάνηση κοντά στο νησάκι Πρώτη, χάνοντας τη µεγάλη ευκαιρία της έκπληξης και την εύκολη αιχµαλώτιση άνευ όρων εξήντα εχθρικών πλοίων και δέκα χιλιάδων Οθωµανών και γενίτσαρων, που πιθανώς εκείνη τη στιγµή αποτελούσαν το σύνολο της τουρκικής ναυτικής δύναµης! Το άτυχο γεγονός έδωσε τον κατάλληλο χρόνο στον Uluch Ali να ανασυγκροτηθεί και να οχυρώσει όσο καλλίτερα µπορούσε τις εισόδους της Μεθώνης και της Πύλου, µεταφέροντας και τοποθετώντας στη πρώτη γραµµή ατέλειωτες σειρές κανονιών από τις προφυλαγµένες γαλέρες!

Ρεσάλτο στις Εχινάδες. Ο Μιγκέλ ντε Θερβάντες μάχεται στο esquife της Μαρκησίας. Σκίτσο του Ricardo Sanchez σε πρόσφατη έκδοση εικοναφήγησης του Δον Κιχώτη.

Ο µεγάλος Ισπανός δραµατουργός εξιστορεί µε λύπη αλλά και ειρωνεία δια στόµατος καπετάν Cautivo το γεγονός µε οργή αλλά και γλαφυρότητα.

“…Βρισκόµουν το 1572 στο Ναβαρίνο, κωπηλάτης πάνω στην ναυαρχίδα µε τους τρεις φανούς. Ήµουν αυτόπτης κι είδα µε λύπη την µεγάλη ευκαιρία που χάθηκε να πιαστεί όλος ο τουρκικός στόλος στα πράσα. Όλοι οι γενίτσαροι και οι παλικαράδες που βρισκόταν επάνω στα πλοία είχαν ήδη ετοιµάσει τα δισάκια τους και τα παπούτσια τους και ήταν έτοιµοι να εγκαταλείψουν τη µάχη και να αποστατήσουν µέσω της στεριάς γιατί ήξεραν ότι από στιγµή σε στιγµή θα τους εµβολίζαµε µέσα στο ίδιο το λιµάνι και δεν θα είχαν ούτε την ευκαιρία να αµυνθούν πράγµα που ούτε το ήθελαν, κατατροµαγµένοι έτσι όπως ήταν στο αντίκρισµα του µυριαρίθµητου µας στόλου. Αλλά ήταν γραφτό να τελειώσει άδοξα το εγχείρηµα όχι µόνο από την αβλεψία των πιλότων αλλά και από θεϊκή θέληση, λες και χαίρεται ο Θεός να ‘χουµε πάντα στις πλάτες µας το ζυγό του δήµιου και µας τιµωρεί για τις αµαρτίες του χριστιανισµού. Έτσι γλύτωσε ο Ουτσαλής και βρήκε χρόνο να βγάλει τους µαχητές του από ξηράς και να κατασκευάσει οχυρό στην είσοδο του λιµανιού της Μεθώνης που είναι ένα οχυρωµένο νησάκι κοντά στο Ναβαρίνο, για να προφυλαχθούν, και αντεπιτίθονταν καταπιασµένοι σε νυχτερινές αψιµαχίες µέχρι που ο Don Juan απογοητευµένος επέστρεψε στη βάση του”.

Μετά από διάφορες προσπάθειες να κατακτήσει τη Μεθώνη χωρίς θετικό αποτέλεσµα, γιατί θυµίσαµε ότι ο Oυλουτς Αλή είχε ήδη προλάβει να τοποθετήσει σειρά κανονιών στην οχυρωµένη θέση που υπήρχε στη µπούκα του λιµανιού εµποδίζοντας οποιαδήποτε απόβαση στρατευµάτων, και µε τον απρόσµενο ερχοµό της πρώτης καταιγίδας, έληξε η αποτυχηµένη επιχείρηση κατά των Τούρκων. Ο άσπιλος στόλος των Ευρωπαίων πήρε το δρόµο του γυρισµού για το “Zante” υποτιµώντας ακόµα κι αυτή την ύστερη επιθυµία του “Αυστριακού” να κατακτήσει τουλάχιστον το Ναβαρίνο. Ξηµέρωνε η εβδόµη Οκτωβρίου του 1572, επέτειος της νικηφόρου ναυµαχίας των Εχινάδων. Οι λεπτοµέρειες όλης εκείνης της τραγελαφικής εκστρατείας και των ακίνδυνων επιχειρήσεων κατά του τούρκου προβάλουν τόσο ευτράπελες, σχεδόν αδιανόητες, που λίγοι στάθηκαν στην αντανάκλαση που είχε η αποτυχία της στην ποθητή απελευθέρωση της Ελλάδας. Στην απώλεια της πιο µεγάλης ιστορικής ευκαιρίας που χάθηκε για την ανάκαµψη της πατρίδας διακόσια πενήντα ολόκληρα χρόνια νωρίτερα. Ποτέ δεν θα µάθουµε αλλά σίγουρα υποψιαζόµαστε πιο θα ήταν το µέλλον της Ελλάδας σήµερα αν είχε υπάρξει συνέχεια σε εκείνη την ανυπέρβλητη νίκη στις ιερές Εχινάδες, στα νερά της Οξιάς και του Πεταλά, της Μάκρης και του Βρόµωνα, στις θίνες του δέλτα στον Αχελώο, στο µατωµένο ακρωτήρι της Σκρόφας.

Ναυμαχία Ναβαρίνου 1572. Palacio Viso, Ciudad Real

Μόνο ένα σηµαντικό γεγονός αναφέρει ο αυτόπτης Θερβάντες για την αποτυχηµένη εκστρατεία του Ναβαρίνου. Σε πλήρη αποδιοργάνωση καθώς ο απελπισµένος νόθος του Καρόλου έδινε το σάλπισµα της οπισθοχώρησης, ο µαρκήσιος ντε λα Κρουζ αιχµαλώτισε µε νταηλίκι την Οθωµανική γαλέρα που κυβερνούσε ο Μοχάµεντ Μπέης, ο αιµοσταγής εγγονός του πειρατή Μπαρµπαρόσα, απελευθερώνοντας πάνω από διακόσους χριστιανούς αιχµαλώτους. Ανέκδοτο είναι ότι πριν να πέσει η γαλέρα στα χέρια του Don Alvaro, οι αιχµάλωτοι κωπηλάτες του εικοσιδυάχρονου πειρατή, αλλά και γενίτσαροι που τον υπηρετούσαν, όταν είδαν να χάνεται η µάχη κι αυτόν να τους βρίζει και να τους απειλεί, έπεσαν σαν λυκόρνια πάνω του και τον κοµµάτιασαν µε τα ίδια τους τα χέρια. Τόσο µισητός ήταν ο τουρκόδουλος. Τη κουρσεµένη γαλέρα µετονόµασαν οι ηγέτες της ισπανικής Αρµάδας σε, “La presa” χαριτολογώντας γιατί σηµαίνει σκλάβα!

La Galera de fanal de Don Álvaro de Bazán, embiste la nave de Mohamed Bay La presa. Γαλέρα με ένα φανάρι. Η φημισμένη γαλέρα του Άλβαρo ντε Βαζάν , η λύκαινα, εμβολίζει το πλοίο του Μοχάμεντ Μπέη, εγγονού του πειρατή Μπαρμπαρόσα ανοιχτά του όρμου του Ναβαρίνου. Αργότερα θα την μετονομάσουν “La presa” που σημαίνει αιχμάλωτη, ή σκλαβωμένη. Palacio de Viso del marques de la Cruz Don Álvaro de Bazán, Ciudad Real.

Σε πλήρη σύµπτυξη πλέον αποτραβήχτηκε ο Don Juan de Austria στην Ηγουµενίτσα. Εκεί συναντήθηκε µε τον Juan Andrea Doria που είχε καταφτάσει µε δεκατρείς γαλέρες για να τεθεί αµέσως κάτω από τις διαταγές του. Αλλά το µήνυµα του αυτοκράτορα ήταν ξεκάθαρο. Έπρεπε να ξεχειµωνιάσουν σε σίγουρο απάγκιο, να ανασυνταχθούν και να σχεδιάσουν µια νέα εκστρατεία για την επόµενη άνοιξη. Σχέδιο που έµελλε να µην εκτελεστεί ποτέ γιατί ήδη οι Βενετσιάνοι ετοίµαζαν σχέδιο ανακωχής µε τους Τούρκους που θα έφερνε µια εφήµερη ειρήνη στην Βενετία αλλά και την τελειωτική υποδούλωση του ελληνισµού στους αδίστακτους Οθωµανούς για άλλους δυόµιση αιώνες τρόµου και βαρβαρισµού. Η ασπόνδυλη ειρήνη µεταξύ Τούρκων και Βενετσιάνων υπογράφτηκε τελικά κρυφά και χωρίς θόρυβο στις 7 Μαρτίου του 1573. Εδώ γράφτηκε το τέλος του ονείρου των Ελλήνων για λευτεριά και κατά κάποιο τρόπο άρχισε να διαγράφεται στον µακρινό ορίζοντα και η προσκείµενη παρακµή της Ιβηρικής αυτοκρατορίας.

Λίγους µήνες πριν, κατά το τέλος Οκτωβρίου του 1572, ο συµµαχικός στόλος της ιερής «λίγκα» διαχωρίστηκε για να µην ξαναενωθεί ποτέ πια. Ο νεαρός στόλαρχος έβαλε πλώρη για τη Μεσσήνη όπου κατέπλευσε την πρώτη εβδοµάδα του Νοεµβρίου, και από εκεί στη Νάπολι µε το ηθικό του διαµελισµένο. Αντίθετα ο Ιταλός εξωµότης επέστρεψε στο σουλτάνο δρέποντας δόξες και τιµές µετά την επιτυχή αντιµετώπιση ενός θεωρητικά αχτύπητου εχθρού που όµως δεν διέθετε ούτε πειθώ ούτε πίστη στη τελική νίκη, ενώ ο ίδιος πολεµούσε µε πολύ λιγότερους άνδρες, ελάχιστο εξοπλισµό κι έναν ανέτοιµο στόλο.

“Όλα απέτυχαν εξαιτίας των προσωπικών επιδιώξεων και των προσωπικών συµφερόντων του καθενός”, αποφάνθηκε µετά το πέρας της αποτυχηµένης εκστρατείας, ο 27χρονος γόνος των Αψβούργων! Ήταν ένας από τους λίγους που είχε βάλει σκοπό την απελευθέρωση της Ελλάδας και την αποκατάσταση της στο βάθρο όπου πάντα ανήκε. Τα µεταγενέστερα χρόνια, άλλοι φιλέλληνες όπως ο λόρδος Βύρων, ο Αλεξάντερ Πούσκιν ή ο Βίκτωρ Ουγκώ, πήραν στα χέρια τους την ελληνική δίψα για λευτεριά και την εξάπλωσαν σ’ όλη την Ευρώπη του 19ου αιώνα, αλλά αυτά τα διακόσια πενήντα χρόνια πρόσθετης σκλαβιάς θα αποτελούσαν ανεπίστρεπτα, αβάσταχτο ζυγό για το αλυσοδεµένο έθνος.

Καυστικός, σαρκαστικός και αµείλικτος ο Luis Cabrera de Cordoba, καυτηριάζει τη στάση των Ιταλών αλλά και του ασυµπάθηστου γι’ αυτόν Juan de Austria στη συνέχεια της βιογραφίας του αυτοκράτορα Felipe II. Η άλογη θρησκοληψία του και το αµφισβητούµενο ήθος του ερωτύλου πρίγκιπα, τον ωθούν στην καταλογή συναφών ευθυνών προς άπαντες, συνεργούς και συµµετέχοντες. Αναφέρει χαρακτηριστικά για τον απόηχο που είχαν οι επιχειρήσεις της “Lega Santa” στην Ελλάδα από το 1571 ως το 1573…

“…την άκαρπη συγκοµιδή της µεγάλης νίκης αντιµετώπισαν οι διάφοροι φορείς µε επιφανειακό ενδιαφέρον. Ο Βενιέρος θεωρώντας τον εαυτό του νικητή επέστρεψε αδιάφορος στη Βενετία, ο Κολλόνα στη Ρώµη, κι ο ντον Χουάν αφ ενός για να υπακούσει τον µεγάλο του αδελφό και επειδή επιθυµούσε χειροκροτήµατα έφτασε στη Νάπολη όπου είχε αποφασίσει να αφεθεί στα θέλγητρα γυναικείων πειρασµών. Αυτή η συµπεριφορά τους έκαναν ανώφελη τη µεγάλη νίκη των Εχινάδων”

Για την Ισπανία η µετέπειτα εποχή της ιστορικής ναυµαχίας των Εχινάδων και η µονοµερής νίκη επί του Οθωµανικού κράτους, εκτός από την αναµφίβολη αίγλη, ήταν η παραλαβή των σκήπτρων της ναυτικής κυριαρχίας της Μεσογείου µέχρι την ταπεινωτική και ευτράπελη ήτα της “armada invencible” στο στενό της Μάγχης το 1588.

Ο φιλέλληνας νόθος πρίγκιπας έτυχε δόξας και εγκωµίων αλλά ποτέ δεν παρέλαβε τους βαλκανικούς θρόνους ούτε είδε ποτέ την αγαπηµένη του “Graecia” ελεύθερη από τον τουρκικό ζυγό. Ο Don Juan ήταν ικανός στρατηγός αλλά δεν τον ενδιέφερε η πολιτική. Γι´ αυτό και οι προσωπικές σχέσεις του µε τον αυτοκράτορα Φίλιππο Β’ έφθειραν ακόµα περισσότερο όσο πλήθαιναν οι στρατιωτικές του επιτυχίες. Οι ίβηροι αυλικοί αναγνώριζαν περισσότερο στο πρόσωπο του εξώγαµου “Ιερώνυµους”, τον µεγάλο αυτοκράτορα Κάρολο Α’ παρά τον θρησκοµανή και κρυψίβουλο βασιλιά τους. Θεωρώντας την ταπεινωτική εκεχειρία των Βενετών σαν προσωπική πρόκληση, την άνοιξη του 1573 καθήλωσε, ο ένδοξος “comandante” του ιερού συνασπισµού, το υποτιµηµένο λάβαρο του για να ανυψώσει αυτό της ιδιαίτερης πατρίδας του της Castilla. Με αυτό το περήφανο εθνόσηµο τον Οκτώβριο του 1573, δυο χρόνια µετά την “Naval” θα απελευθερώσει την Τυνησία από τους Οθωµανούς πειρατές σε µια στρατηγική επίδειξη τόλµης και δεξιότητας.

Ο Ποντίφικας Πίος Ε’, προσεύχεται για τη νίκη στη Ναυμαχία των Εχινάδων που του υπέδειχνε ο άγγελος απεσταλμένος. Έργο του Juan Niño de Guevara που βρίσκεται στο ναυτικό μουσείο της Μαδρίτης.

Για τους Ιταλούς, Βενετούς και Παπιστές, ο εµπλουτισµός τους µε εχθρικές γαλέρες, τα σπουδαία λάφυρα και η προσωρινή αποµάκρυνση του κινδύνου από τις µεσογειακές κτήσεις τους, ήταν το αποχρών τρόπαιο. Η µεγάλη ιβηρική νίκη στην πραγµατικότητα ήταν η µεγάλη νίκη των βενετσιάνων. Η διπροσωπία και η αλαζονεία τους έκανε το βενετσιάνικο κοινοβούλιο να κατηγορήσει τους εταίρους για αδιαφορία, επειδή δήθεν δεν προχώρησαν περαιτέρω στη επανάκτηση της Ελληνικής χώρας και στην ολική καταστροφή του Οθωµανικού κράτους! Αυτή η διπλοπροσωπία φάνηκε ξεκάθαρα όταν πριν ακόµα κοπάσουν οι πανηγυρισµοί από τη µεγάλη νίκη στις Εχινάδες βρέθηκαν να υπογράφουν κρυφά και αναίσχυντα συνθήκη µε το Οθωµανό ιµπεριαλιστή…

Για τους Τούρκους, παρ όλη την τεράστια ήττα που υπέστησαν στις Εχινάδες, η ανώδυνη λήξη της εκστρατείας του Ναβαρίνου και της Μεθώνης και τα αµελητέα αποτελέσµατα της, αναπτέρωσαν το κλονισµένο ηθικό τους. Εξάλλου, κατ’ ελάχιστο, διατήρησαν όλα τα κατακτηµένα χώµατα της Ελλάδας, και των Βαλκανίων εκτός της Αδριατικής και του Ιονίου. Αν και για την δυτική Ευρώπη η προέλαση του Ισλάµ αναστάλθηκε στα νερά του Ιονίου, η πικρή αλήθεια είναι ότι οι Οθωµανοί παρέµειναν στα Βαλκάνια µέχρι τα πρόθυρα του 19ου αιώνα και φυσικά ποτέ µέχρι τώρα δεν επιστράφηκε η βυζαντινή πρωτεύουσα στους νόµιµους κληρονόµους της.

Η Λύκαινα, ναυαρχίδα του Άλβαρο ντε Βαζάν ρυμουλκώντας κουρσεμένη τουρκική γαλέρα για να τη παραδώσει στους βενετσιάνους “νικητές”. Palacio Viso, Ciudad

Για την Ελλάδα υπήρξε µια χαµένη, µια µεγάλη ευκαιρία να αποκαταστήσει την ελευθερία της σχεδόν τριακόσια χρόνια νωρίτερα, µε όλα τα κέρδη που αυτό θα επέφερε στη µετέπειτα πορεία και την τραγική σηµερινή θέση της στην ευρωπαϊκή κοινότητα, των ιδίων εκείνων σταυροφόρων που την σταύρωσαν επανειληµµένως τότε, και συνεχίζουν να τη σταυρώνουν και τώρα. Τι µεγάλη ειρωνεία! Εάν στη θέση του αναποφάσιστου αυτοκράτορα Φιλίππου κυβερνούσε ο νόθος γιός της πλύστρας και πανέµορφης πριµαντόνας Barbara Blomberg, η τύχη της τραγικής Ελλάδας θα είχε αλλάξει καθ’ ολοκλήρου. Η γνώµη της εποχής το επιβεβαίωσε µε αυτή την επιγραφική φράση…

“…Don Juan de Austria es el ALTER EGO de Felipe II, el hombre que podria haber hecho lo que su hermanastro ni supo, ni pudo, ni quiso…”. Ο Δον Χουάν της Αυστρίας είναι o άλλος εαυτός του Φιλίππου B´, ο άνδρας που θα µπορούσε να είχε πραγµατοποιήσει αυτό που ο ετεροθαλής αδελφός του δεν ήξερε, δεν µπόρεσε, δεν θέλησε να κάνει…”                                                                                                          

Η ναυμαχια του Ναβαρινου το 1827 που εβαλε τις βασης για την τελικη απελευθερωση της Ελλαδας από τους Οθωμανους. Στο δεξι ακρο επι της μικρης χερσονησου μπροστα στη Σφακτηρια το παλαιοκαστρο και στο αριστερο ακρο νορια της Σφακτηριας το νιοκαστρο που οικοδομησαν οι Τουρκοι κατω από τις διαταγες του Καπουδαν Ουλουτς Αλη μετα την αποτυχια της εκστρατειας του 1572!

Διακόσια πενήντα πέντε χρόνια µετά, στις 20 Οκτωβρίου του 1827, µια άλλη ναυµαχία στο Ναβαρίνο, η τελευταία µε ιστιοφόρες ξύλινες γαλέρες, αυτή τη φορά χωρίς Ισπανούς πρίγκιπες, αλλά µε καινούργιους συµµάχους Άγγλους, Γάλλους και Ρώσους ενωµένους σε µια καινούργια “Liga”, έφερε το ποθητό αποτέλεσµα για την µαρτυρική Ελλάδα και τοποθέτησε τα θέµελα για την ολοκλήρωση του ονείρου της πανελλαδικής απελευθέρωσης.

Έτσι ακριβώς όπως και η προγενέστερη ένδοξη ναυµαχία των Εχινάδων η ναυµαχία του Ναβαρίνου του 1827 θεωρήθηκε από όλους ως “µεγίστη νίκη των λαών” και άφησε για πολλαπλή ευκαιρία εκτεθειµένες τις πολιτικές ηγεσίες της Ευρώπης.

“Le vieux colosse turc sur l’Orient retombe, La Grèce est libre, et dans la tombe Byron applaudit Navarin”                                                                                                                                        Στην ανατολή ο γέρο τουρκογίγαντας τράπηκε σε φυγή, ανασαίνει η Ελλάδα λεύτερη κι απ’ το µνήµα το Ναβαρίνο

ο Βύρων χειροκροτεί.

Ναβαρίνο 23/10/1827

Βίκτωρ Ουγκώ

Η µαύρη επέτειος της 7ης Οκτωβρίου 1572 και οι “ιερές συµµαχίες”!

“Το δίκαιον ουκ άλλο τι ή του κρείττονος ξυµφέρον”

Το δίκαιο δεν είναι τίποτε άλλο παρά το συµφέρον του ισχυρού

Πλάτων

Το ότι στους περισσότερους πολέµους το κύριο κίνητρο ήταν το συµφέρον των ισχυρών είναι απόλυτα τεκµηριωµένο από την ίδια την ιστορία έστω κι αν την έχουµε διδαχθεί κατ’ επανάληψι µε ανακρίβειες και εύλογες αµφισβητήσεις. Αλλά σ’ αυτόν εδώ τον επίλογο δεν θα αναφερθούµε σε κίνητρα και συµφέροντα αλλά θα υπενθυµίσουµε ορισµένα αξιοπερίεργα γεγονότα συµµαχιών από τους ποιο σπουδαίους οικουµενικούς πολέµους που θα µας χρησιµεύσουν σαν σκεπτικιστικό επιµύθιο…

Μόνο σαν κωµικοτραγική αναπαράσταση, µπορεί να χαρακτηριστεί, η στάση των Ιταλών τόσο στον Α’ παγκόσµιο πόλεµο όσο και στο Β’. Απαράλλαχτα και οµοιοτρόπως παρατάχτηκε η Ιταλία, πρώτα στο πλευρό των κεντρικών δυνάµεων και του άξονα για να περάσει µετά σε ένα κατατονικό στάδιο ουδετερότητας και να καταλήξει στο τέλος των αναµετρήσεων στο απέναντι στρατόπεδο της τριπλής Αντάντ και των συµµαχικών δυνάµεων αναλόγως. Ανεξήγητο;

Η Bárbara Blomberg μητέρα του ήρωα των Εχινάδων Juan de Austria διασκεδάζοντας με τo λαούτο της τον αυτοκράτορα Carlos I . Φωτογραφια από το βιβλιο του C.F. Horne Heritage History Academy, The Netherlands

Στον Α’ Παγκόσµιο Πόλεµο ενώ όλες οι άλλες βαλκανικές χώρες παρατάχτηκαν λογικά δίπλα στις συµµαχικές δυνάµεις η Βουλγαρία τέθηκε κυνικά µε το µέρος των Γερµανών, έχοντας σαν κύριο σύµµαχο της τους πρώην µισητούς Οθωµανούς µε την παιδαριώδη δικαιολογία ότι έχασε τους βαλκανικούς πολέµους!

Στην ίδια οικουµενική σύρραξη, η ανησυχία απέναντι στην ασταµάτητη στρατιωτική πρόοδο της Γερµανίας έφερε τους πρώην άσπονδους αντιπάλους Γάλλους, Άγγλους και Ρώσους ενωµένους στην Ιερή συµµαχία της τριπλής Αντάντ που αναφέραµε.

Αυτοί οι ίδιοι Ρώσοι. σχεδόν ανέλπιστα λίγα χρόνια µετά, τάχτηκαν φιλικά στο πλευρό του τρίτου Ράιχ στην αρχή του Β’ παγκοσµίου πολέµου για να αλλάξουν γνώµη αργότερα και να πολεµήσουν γενναία εναντίον των Χιτλερικών έχοντας το µεγαλύτερο µέρος στην επιτυχία του πολέµου. Μια απλή συγκυρία τους έκανε να αλλάξουν γνώµη και έγειρε οριστικά τη ζυγαριά µε το µέρος των συµµάχων. Μετά την εισβολή της Ρωσίας στη Φινλανδία, Άγγλοι και Γάλλοι αποφάσισαν να επέµβουν εναντίον της αποβιβάζοντας δυνάµεις στην Νορβηγία. Διπλωµατικές ενέργειες της τελευταίας στιγµής αποτρέψαν την σύγκρουση και άνοιξαν το δρόµο για διαβουλεύσεις που κατέληξαν σε µια καινούργια συµµαχία εναντίον του Άξονα. Αν η επέµβαση Άγγλων και Γάλλων στη Φινλανδία είχε τελεσφορήσει σίγουρα η µορφή της ανθρωπότητας θα ήταν εντελώς διαφορετική σήµερα.

Ανάλογα µπορούµε να υποθέσουµε ότι αν οι Ιάπωνες δεν είχαν επιτεθεί στο Περλ Χάρµπουρ, οι Αµερικανοί ουδέποτε θα είχαν συµµετάσχει τόσο ενεργά και αποτελεσµατικά στην θετική περαίωση του Β’ παγκοσµίου πολέµου.

Αλλάζοντας σκηνικό και αιώνα σε µια δυσπερίγραπτη περίπτωση βρίσκουµε για πρώτη φορά τη Γαλλία στους Ναπολεόντειους πολέµους αντιµέτωπη µε τους Γερµανικούς λαούς αλλά και όλους τους µετέπειτα συµµάχους της. Άγγλοι, Ισπανοί και Ιταλοί, στους οποίους θα προστεθούν αργότερα Ρώσοι, Πορτογάλοι και Τούρκοι και πιο αργά οι Σουηδοί και οι Κάτω Χώρες, στρέφονται κατά της Γαλλικής αυτοκρατορίας και των προτεκτοράτων της. Η κατάληξη των πολέµων και η ήττα του Ναπολέοντα θα έφερνε στο φως τη µεγάλη Ιερά συµµαχία το Σεπτέµβρη του 1815. Κι όπως πάντα γίνεται σ αυτές τις περιπτώσεις, έτσι όπως συνήθως καταλήγουν οι ιερές συµµαχίες, έκαναν κι αυτή τη φορά οι νικητές λεπτοµερές µοίρασµα των κτήσεων τους από ανατολή σε δύση και από βορρά σε νότο… µε τη µόνη διαφορά ότι η Γαλλία δεν είναι η, πλέον, φτωχή Ελλάδα µας!

 Νίκη, Λευτεριά, Απάθεια. Τρεις λέξεις αντιφατικές!
Σπονδές µια λέξη µαταία.

Νίκη! Το επιτυχηµένο αποτέλεσµα σε κάποια αναµέτρηση ονοµάζεται Νίκη. Στις 7 Οκτωβρίου 1571 στις Εχινάδες, οι σύµµαχοι της ιερής συνοµοσπονδίας πέτυχαν την µεγαλύτερη νίκη της νεότερης ιστορίας κατά των Οθωµανών.

Λευτεριά η Ελευθερία, για έναν λαό σηµαίνει η µη εξάρτηση από την κυριαρχία άλλου κράτους. Στις 7 Οκτωβρίου 1571, το Ελληνικό έθνος έχασε την µεγαλύτερη ευκαιρία του αιώνα για την απόκτηση της Ελευθερίας του.

Απάθεια! Το συναίσθηµα που πληµµύρισε τους συµµάχους µετά την ναυµαχία και ιδιαίτερα µετά την µαύρη επέτειο της 7ης Οκτωβρίου του 1572, ήταν η απόλυτη αδιαφορία για την µοίρα του ελληνικού έθνους. Μακαριότητα ή απάθεια σηµαίνει η στάση αδιαφορίας κάποιου για πράγµατα που δεν τον απασχολούν.

Συµµαχώ, σηµαίνει ενεργώ από κοινού. Σύµµαχοι είναι αυτοί που συνασπίζονται έχοντας κοινά συµφέροντα, για την αντιµετώπιση ενός κοινού αντιπάλου. Η συµµαχία της ιερής συνοµοσπονδίας (Liga Santa) που κατέληξε στη µεγάλη νίκη των Εχινάδων την 7η Οκτωβρίου 1571, αποσκοπούσε σε µια κοινή ενέργεια για την κατατρόπωση των Οθωµανών και την ελευθερία της Ελλάδας. Αυτό το τελευταίο ουδέποτε επιτεύχθη!

Συνοµοσπονδία ορίζουµε την ένωση διαφόρων οµοσπονδιών. Η λέξη προέρχεται από τις λέξεις οµού και σπονδή.

Σπονδή ήταν η εκροή στο έδαφος κρασιού, η ενστάλαξη υγρού, σαν προσφορά στους θεούς. Γι’ αυτό οι σπονδές ή χοές ήταν ιερές. Όταν οι συµµαχικές δυνάµεις των Βενετών, Ισπανών, και Ρωµαίων έσπευσαν να κατατροπώσουν τον τούρκο, να ελευθερώσουν την Ελλάδα και να αποκαταστήσουν την δικαιοσύνη στη µεσόγειο το έκαναν κι αυτοί στο όνοµα του θεού. Σπένδω για τους υπόδουλους τότε έλληνες ερµηνεύτηκε ως, “Σπεύδω να σε βοηθήσω µε τη βοήθεια του θεού”. Για την Ελλάδα από τα Οµηρικά ακόµα χρόνια, και αργότερα στη κλασική και βυζαντινή ένδοξο περίοδο η αναγκαιότητα των συµµαχιών ήταν θεϊκή βούληση. Όπως πάντα συνέβη κατά τη ροη της ιστορίας η Ελλάδα καλοδεχόταν τους συµφεροντολόγους και φίλαυτους συµµάχους µε ανοιχτά τα χέρια. Και δυστυχώς έµενε πάντα µε τα χέρια άδεια. Ακόµα κι όταν ήταν παντοδύναµη, και δεν είχε ανάγκη από συµµαχίες, όταν υπερίσχυε των πάντων, προσπαθούσε να περιβληθεί από τους εκάστοτε καλοθελητές και “φίλους” συµµάχους. Στο τέλος κάθε επιχείρησης έστω κι αν δεν το είχε ανάγκη πρόσφερε απλόχερα πάντα στους άλλους, συµµάχους και αντιπάλους µια ανυστερόβουλη εκεχειρία.

Αυτό το φαινόµενο απόλυτα ελληνικό, και που σχεδόν ποτέ δεν µας ανταποδόθηκε, ονοµάστηκε παράδοξα “Νικίειος ειρήνη”. Αυτή η γενναιόδωρη προσφορά για την µετά νίκη συνθήκη ειρήνης είναι, απόλυτα ελληνικό φαινόµενο και αντιπροσωπεύεται ιδανικά µε την αρχαία ελληνική λέξη Σπονδές.

Σπονδές, µια λέξη µάταια για τους εκάστοτε συµµάχους µας!